၀ိတိုရိယ ဗိသုကာ

၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္တြင္၁၉ရာစုအလယ္ပိုင္းမွေႏွာင္းပိုင္းအထိေခတ္စားခဲ့ေသာရီဗိုက္ဗယ္လ္ဗိသုကာဟန္မ်ားစြာေပါင္းစည္းေနသည္။

၀ိတိုရိယ ( Victorian ) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရမွာ ၀ိတိုရိယဘုရင္မၾကီးအုပ္စိုးခဲ့သည့္ကာလ ( ၁၈၃၇-၁၉၀၁ )ကိုရည္ညႊန္းျပီး Victorian era ၀ိတိုရိယေခတ္ဟု ေခၚသည္။

ယင္းကာလအတြင္း ၀ိတိုရိယဟုေခၚသည့္ဗိသုကာ ဟန္ကိုေဆာက္လုပ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္အသံုးျပဳခဲ့ၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ ၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္၏ ၀ိေသသလကၡဏာမ်ားစြာ မွာ ၀ိတိုရိယ ဘုရင္မၾကီးအုပ္စိုးစဥ္ေႏွာင္းပိုင္းကာလအထိေက်ာ္ၾကားျခင္း မရွိေသးေခ်။

၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္တြင္အေရွ႔အလယ္ပိုင္းႏွင့္အာရွေဒသ၏ ေရွးေဟာင္းသမိုင္း၀င္လက္ရာ ဗိသုကာဟန္မ်ားစြာ၏ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈကိုေတြ႔ရသည္။ ၿဗိတိန္ႏွင့္ျပင္သစ္တို႔တြင္အုပ္စိုးသည့္မင္းဆက္မ်ားကိုအေျခခံ၍ဗိသုကာဟန္အမည္ေပး သတ္မွတ္မႈမ်ားရွိရာ ၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္လည္း အပါအ၀င္ျဖစ္ျပီး အျခားဗိသုကာဟန္အခ်ဳိ႕မွာ ေဂ်ာ့ခ်္ဘုရင္ေခတ္ကိုရည္ညႊန္းသည့္ ေဂ်ာ့ဂ်ီယန္ဗိသုကာ၊ အက္ဒ္၀ပ္ဘုရင္ေခတ္ကို ရည္ညႊန္း သည့္ အက္ဒ္၀ါ့ဒီယန္ ဗိသုကာဟန္တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

၁၉ ရာစုအေစာပိုင္းတြင္ပလဲဒီယန္နစ္ဇင္ကိုေခ်ပတံု႔ျပန္သည့္သေဘာအားျဖင့္ ႐ိုမန္႔တစ္ အလယ္ေခတ္ေဂါ့သစ္ရီဗိုက္ဗယ္လ္ဟန္စတင္ေပၚေပါက္လာျပီး ေဖာင့္ထ္ေဟးလ္ဘုန္းေတာ္ၾကီး ေက်ာင္း ကဲ့သို႔အေဆာက္အအံုမ်ဳိး ေဆာက္လုပ္လာခဲ့သည္။ ၁၉ ရာစုအလယ္ပိုင္းတြင္ကား နည္းပညာသစ္အခ်ဳိ႔ေပၚေပါက္လာမႈေၾကာင့္ေဆာက္လုပ္ ေရးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္စတီးကိုစတင္အသံုးျပဳႏိုင္လာခဲ့ၾကသည္။

အထင္ရွားဆံုးသာဓကမွာခရစ္ၥတယ္ပဲေလ့စ္ကိုဗိသုကာပညာရွင္ ဂ်ဳိးဆက္ဖ္ပက္ဇ္တန္ က ေဆာက္လုပ္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ပက္ဇ္တန္သည္အဆိုပါလက္ရာမ်ဳိးဆက္လက္ေဆာက္လုပ္ခဲ့ရာမန္႔ထ္မိုးရ္တာ၀ါ အေဆာက္အအံုၾကီးမွာ အဂၤလိပ္ရီေနးဆင္း လက္ရာမ်ားတြင္ ယေန႔တိုင္ေက်ာ္ၾကား ေနဆဲလက္ရာတစ္ခုျဖစ္သည္။ စေကာ့တလန္တြင္ကား ဗိသုကာပညာရွင္အလက္ဇႏ္ၵား သြမ္ဆင္သည္ ဂလပ္စကိုျမိဳ႕ႀကီး ရွိ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရးဆိုင္ရာအေဆာက္အအံုမ်ားကိုေဆာက္လုပ္ရာတြင္သံၾကြပ္ႏွင့္စတီး မ်ား စတင္အသံုးျပဳခဲ့သည္။ နီယိုးကလပ္စစ္ကယ္ဗိသုကာဟန္ကိုအီဂ်စ္ႏွင့္အေရွ႔တိုင္းဟန္မ်ားျဖင့္ေရာယွက္ထားခဲ့သည္ထိုေခတ္ကာလကအျခားနာမည္ေက်ာ္စေကာ့တလန္ဗိသုကာပညာရွင္မ်ားမွာအာခ်ီေဘာဆင္ပ္ဆင္ႏွင့္အလက္ဇႏၵား မာရွယ္မက္ၠင္ဇီတို႔ျဖစ္ၾကသည္။ မကၠင္ဇီ၏ လက္ရာမ်ားစြာကိုအဘာဒင္း တြင္ ယေန႔တိုင္ေတြ႔ျမင္ႏိုင္သည္။

၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္ကိုစေကာ့တလန္ဗိသုကာပညာရွင္မ်ားကစတင္ခဲ့ျပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ ျဗိတိန္တစ္၀န္း ပ်ံ႔ႏွံ႔ေက်ာ္ၾကားခဲ့ကာေနာင္ႏွစ္ေပါင္း ၄၀ တိုင္ေအာင္ေခတ္စားခဲ့သည္။ ၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္၏ပင္မအေလ့အထမွာအတိတ္ကိုထိန္းသိမ္းျခင္းႏွင့္ျပန္လည္ဆန္းသစ္ေဖာ္ထုတ္ျခင္းတို႔ျဖစ္သည္။ ၀ိတိုရိယဟန္အေပၚ ၾသဇာလႊမ္းမႈအမ်ဳိးမ်ဳိးကြဲျပားေနေသာ္လည္း စေကာ့တလန္ဗိသုကာပညာရွင္တို႔ကမူဗိသုကာဟန္၊ ရည္ရြယ္ခ်က္ႏွင့္ ေန႔စဥ္လူေနမႈဘ၀တို႔ကိုအဓိပၸာယ္ရွိမည့္နည္းလမ္းတစ္ရပ္ျဖင့္ထူးျခားစြာေရာယွက္သည့္နည္းကိုအသံုးျပဳၾကသည္။

၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္၏ မ်ဳိးကြဲအမ်ဳိးမ်ဳိး-

(က)ဂ်က္ကိုဘက္သန္ (၁၈၃၀- ၁၈၇၀)

(ခ) ရီေနးဆင္း ရီဗိုက္ဗယ္လ္ ( ၁၈၄၀- ၁၈၉၀)

(ဂ) နီယို- ဂရက္ခ္ ( ၁၈၄၅- ၁၈၆၅)

(ဃ) ရိုမန္းနက္စ္ရီဗိုက္ဗယ္လ္

(င) စကၠန္း အင္ပါယာ ( ၁၈၅၅- ၁၈၈၀)

(စ) ကြင္း အန္း ရီဗိုက္ဗယ္လ္ (၁၈၇၀- ၁၉၁၀)

(ဆ) စေကာ့စ္ဘာရိုနီယယ္

(ဇ) ျဗိတိသွ်အာ့ထ္အန္ကရပ္ဖ္စ္လႈပ္ရွားမႈ (၁၈၈၀- ၁၉၁၀)

၀ိတိုရိယေခတ္အတြင္း ေက်ာ္ၾကားခဲ့သည့္အျခားဗိသုကာဟန္မ်ား

၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္နယ္ပယ္အတြင္းမရွိေသာ္လည္း ၀ိတိုရိယေခတ္မတိုင္မီ စတင္ေက်ာ္ၾကားလာခဲ့သည့္ရီဗိုက္ဗယ္လ္ဗိသုကာဟန္မ်ားစြာရွိေနျပီး ၁၉ ရာစုအတြင္း အဆုိပါလက္ရာတို႔ျဖင့္ေဆာက္လုပ္ခဲ့သည့္အေဆာက္အအံုမ်ားစြာရွိသည္။ ဂါ့သစ္ရီဗိုက္ဗယ္လ္ အီတာလ်ံ နီယိုး ကလပ္စစ္ကယ္

ႏိုင္ငံတကာသို႔ ၀ိတိုရိယဗိသုကာဟန္ပ်ံ႔ႏွံ႔ျခင္း

၁၈ ရာစုအတြင္း အဂၤလိပ္လူမ်ဳိး ဗိသုကာပညာရွင္အခ်ဳိ႔သည္ကိုလိုနီႏိုင္ငံမ်ားသို႔ေျပာင္းေရႊ႕အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ၁၉ ရာစုအတြင္း ျဗိတိသွ်အင္ပါယာၾကီးကိုအခိုင္အမာတည္ေဆာက္ျပီးခ်ိန္တြင္ကား ဗိသုကာပညာရွင္မ်ားစြာမွာဗိသုကာပညာရွင္အျဖစ္စတင္ရပ္တည္စကာလမ်ဳိးတြင္ကိုလိုနီႏိုင္ငံမ်ား သို႔ေရႊ႔ေျပာင္းေနထိုင္မႈမ်ားစြာျပဳလုပ္လာခဲ့ၾကသည္။ အေမရိကန္ျပည္သို႔ေျခခ်သူမ်ားရွိသကဲ့သို႔ကေနဒါ၊ ၾသစေတးလ်ႏွင့္နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံမ်ား သို႔ေျပာင္းေရႊ႔ေနထိုင္ၾကသူမ်ားလည္း ရွိသည္။ အဆိုပါပညာရွင္မ်ားက ၄င္းတို႔အဂၤလန္ကိုေက်ာခိုင္းစဥ္ေက်ာ္ၾကားေနသည့္ဗိသုကာ ဟန္မ်ား ကိုေဆာင္က်ဥ္းသြားၾကျခင္းျဖစ္ရာ ၀ိတိုရိယ ဗိသုကာဟန္မွာ ကမာၻတစ္၀န္းပ်ံ ႔ႏွံ႔ခဲ့ရေတာ့သည္။ ၁၉ ရာစုအလယ္ပိုင္းတြင္ကား သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရးႏွင့္ဆက္သြယ္ေရးနယ္ပယ္မ်ား ပိုမိုဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္လာရာ The Builder ကဲ့သို႔ မဂၢဇင္းမ်ဳိးကို ျဗိတိသွ်အင္ပါယာ၏ အစြန္အဖ်ားေဒသမ်ား အထိ ျဖန္႔ေ၀ေရာက္ရွိႏိုင္္ခဲ့သျဖင့္ ကိုလိုနီႏိုင္ငံမ်ားသို႔ေရာက္ရွိေျခခ်ေနေသာဗိသုကာပညာရွင္မ်ား အတြက္ေနာက္ဆံုးေခတ္စားေနသည့္ဗိသုကာဟန္မ်ားကိုေခတ္ႏွင့္အမီလိုက္ပါသိရွိႏိုင္ခဲ့ၾကသည္။

သို႔အတြက္ပင္ အဂၤလန္၏ဗိသုကာဟန္သည္ ၁၉ ရာစုတစ္ေလွ်ာက္ ကမာၻတစ္၀န္းပ်ံ႕ႏွံ႔ သြားခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။

ထင္ရွားသည့္ဗိသုကာပညာရွင္မ်ားစြာသည္ အဂၤလန္မွျမစ္ဖ်ားခံသည့္ဗိသုကာဟန္အေဆာက္အအံုမ်ားစြာကို ကမာၻတစ္၀န္းတြင္ ေဆာက္လုပ္ခဲ့ၾကရာဗိသုကာပညာရွင္ ၀ီလ်ံ ဘတၳာဖီးလ္ဒ္ (အဒဲေလ့ဒ္ရွိစိန္႔ပီတာဘုရားေက်ာင္းၾကီးျဖင့္ထင္ရွား) ၊ ဂ်က္ေကာ့ဘ္ ေရး မိုးလ္ဒ္ ( နယူး ေယာက္ျမိဳ႕ၾကီးရွိအေဆာက္အအံုမ်ားစြာကိုေဆာက္လုပ္ခဲ့သူ) တို႔ အပါအ၀င္ ျဖစ္သည္။ ၀ိတိုရိယ ဗိသုကာဟန္သည္ၾသစေတးလ်တြင္လည္း တစ္ေခတ္ထြန္းခဲ့ရာ ၁၈၄၀ ျပည့္ႏွစ္မွ ၁၈၉၀ ျပည့္အထိျဖစ္သည္။ အဆိုပါကာလအတြင္း ၾသစေတးလ်ႏိုင္ငံ၊ ၀ိတိုရိယျပည္နယ္တြင္ေရႊရွာသည့္ေခတ္ၾကီး ေပၚထြန္းခဲ့ျပီး အေျခခ်ေနထိုင္သူမ်ားစြာျမင့္တက္လာခဲ့သည့္ကာလျဖစ္သည္။

ထိုစဥ္ကေခတ္စားခဲ့သည့္ဗိသုကာဟန္မ်ားမွာ-

(၁)အကဲဒမစ္ကလပ္စစ္ကယ္၊ (၂) မန္နာရစ္စ္၊ (၃) ရိုမန္းနက္စ္၊ (၄) ဖရီး ေဂါ့သစ္၊ (၅) ၀ိတိုရိယ ရီဂ်င္စီ၊ (၆) ဖရီး ကလပ္စစ္ကယ္၊ (၇) စကၠန္း အင္ပါယာ၊ (၈) တူးေဒၚ၊ (၉) ရပ္စ္တစ္ ေဂါ့သစ္၊ (၁၀) အီဂ်စ္ရွင္း၊ (၁၁) ဖီလီဂရီး၊ (၁၂) အီတာလ်ံ၊ (၁၃) အကဲဒမစ္ ေဂါ့သစ္၊ (၁၄) ကာပန္တာ ေဂါ့သစ္တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

ဖက္ဒေရးရွင္းေခတ္ဟုေခၚေသာ ၁၈၉၀ ျပည့္ႏွစ္မွ ၁၉၁၅ ခုႏွစ္အၾကားတြင္မူအာ့ထ္အန္ကရပ္ဖ္ႏွင့္ကြင္း အန္း ဗိသုကာဟန္တို႔ေခတ္စားခဲ့သည္။

အိအိေအးေအာင္ ( iMyanmarHouse.com အိုင္ျမန္မာေဟာက္စ္ေဒါ႔ကြန္း) မွ အထူးေရးသားေဖာ္ျပသည္။ Credit: iMyanmarHouse.com