Brutalism (ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ ဗိသုကာ)ကို ကိန္း ဘရစ္အဘိဓာန္က အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုပံုမွာ... noun (U ) UK /‘bruÐ.tYl.j.zYm/ /‘bruÐ.t,Yl.j.zYm/ specialized a building style in which buildings are large and heavy-lookingç and often made from concrete: Between the late 1950s and mid-1970s brutalism was the house style of UK universities and government buildings “ႀကီးမားသည့္သြင္ျပင္ဟန္ပန္ရွိကာ အမ်ားအားျဖင့္ အေဆာက္အအံုမ်ားကို ကြန္ကရစ္ျဖင့္ ေဆာက္လုပ္ေလ့ရွိေသာ အေဆာက္အအံုဟန္တစ္မ်ဳိး၊ ၁၉၅၀ ျပည့္လြန္ကာလမ်ားမွ ၁၉၇၀ ျပည့္လြန္အလယ္ပိုင္းကာလမ်ားအၾကား ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ သည္ ၿဗိတိန္ရွိ တကၠသိုလ္မ်ားႏွင့္ အစိုးရအေဆာက္အအံုမ်ား ၏ အဓိကဗိသုကာဟန္ ျဖစ္ခဲ့သည္”ဟု အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုထားသည္။
ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္သည္ ၂၀ ရာစုအေစာပိုင္း ေမာ္ဒန္ဗိသုကာ လႈပ္ရွားမႈမွ ဆင္းသက္လာခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။
+++ ေမာ္ဒန္ဗိသုကာတြင္ +++
(က) Structuralism
(ခ) Constructivism
(ဂ) Formalism
(ဃ) Bauhaus
( င) The international style
(စ ) De stijl
(ဆ ) Brutalism
( ဇ ) Minimalism ဟူသည့္ ဗိသုကာမ်ဳိးကြဲမ်ား ရွိသည္။
ယင္းေ၀ါဟာရမွာ ျပင္သစ္ဘာသာတြင္ ကြန္ကရစ္ အၾကမ္းထည္ဟု အဓိပၸာယ္ရေသာ beton brut မွ ဆင္းသက္လာ ျခင္း ျဖစ္သည္။
ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္သည္ အစိုးရအေဆာက္အအံုမ်ား၊ အျခားအဖြဲ႔အစည္းအမ်ဳိးမ်ဳိး၏ အေဆာက္အအံုမ်ား ေဆာက္ လုပ္ရာတြင္ အသံုးျပဳျခင္းခံခဲ့ရသည္။
အဂၤလိပ္စကားေျပာႏိုင္ငံမ်ား ( ၿဗိတိန္၊ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု၊ ကေနဒါ၊ ၾသစေတးလ်)၊ အေနာက္ဥေရာပႏိုင္ငံ မ်ား ( ျပင္သစ္၊ ဂ်ာမနီ၊ အီတလီ)၊ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စု-အေရွ႕အုပ္စု (ဆလိုဗက္ကီးယား၊ ဘူလ္ေဂးရီးယား)၊ အျခားေဒသ မ်ား (ဂ်ပန္၊ အိႏိ္ၵယ၊ ဘရာဇီး၊ ဖိလစ္ပိုင္၊ အစၥေရး) တို႔တြင္ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ လက္ရာမ်ားစြာ ေတြ႔ရမည္ ျဖစ္သည္။
ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္သည္ ပညာေရးဆိုင္ရာ အေဆာက္ အအံုမ်ား (အထူးသျဖင့္ တက္ၠသိုလ္အေဆာက္အအံုမ်ား) ေဆာက္လုပ္ရာတြင္ ေက်ာ္ၾကားခဲ့ေသာ္လည္း ကုမၸဏီၾကီးမ်ား ၏ အေဆာက္အအံုမ်ားကို ေဆာက္လုပ္ျခင္း အလြန္ရွားပါးခဲ့ သည္။ အမ်ားအားျဖင့္ အစိုးရ၏ စီမံကိန္းမ်ား၊ အထပ္ျမင့္ အေဆာက္အအံုမ်ားႏွင့္ ေစ်း၀ယ္စင္တာမ်ား ေဆာက္လုပ္ရာ တြင္ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိခဲ့ၾကသည္။ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ ကို ေ၀ဖန္ေရးဆရာတို႔က ေ၀ါဟာရတစ္ရပ္အျဖစ္ ထည့္သြင္း အသံုးမျပဳဘဲ ေရွာင္ရွားေလ့ရွိၾကသည္။
ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ဟူေသာ ေ၀ါဟာရကို စတင္တီထြင္ခဲ့ သူမွာ ဆြီဒင္လူမ်ဳိး ဗိသုကာပညာရွင္ျဖစ္ေသာ ဟန္းစ္ အက္စ္ ပလန္း ျဖစ္သည္။
အက္စ္ပလန္းက သူ၏ေခတ္ၿပိဳင္ဗိသုကာပညာရွင္မ်ား ျဖစ္ေသာ ဘန္႔ အက္ဒ္မန္ႏွင့္ လန္းနာ့ထ္ ဟြမ္းတို႔ ၁၉၄၉ ခုႏွစ္တြင္ ဒီဇိုင္းေရးဆြဲ ေဆာက္လုပ္ေပးခဲ့သည့္ ဆီြဒင္ႏိုင္ငံ၊ အပ္ဆာလာျမိဳ႕ေတာ္ရွိ Villa Goth စံအိမ္ၾကီးကို ရည္ၫႊန္းရာ တြင္ အသံုးျပဳခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။
မူလက ဆြီဒင္ဘာသာျဖင့္ “နီဘရူထဲလစ္ဇင္” (New Brutalism) ဟု အသံုးျပဳခဲ့ျခင္းျဖစ္ျပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ မိုက္ကယ္ ဗန္းထရစ္စ္အပါအ၀င္ အဂၤလိပ္ဗိသုကာပညာရွင္အုပ္စုက ရယူအသံုးျပဳခဲ့ၾကျခင္း ျဖစ္၏။
အဂၤလန္တြင္ အဆိုပါေ၀ါဟာရကို ဗိသုကာပညာရွင္ မ်ားျဖစ္ေသာ အဲလစ္ဆင္ႏွင့္ ပီတာစမစ္တို႔က ဆက္လက္အသံုး ျပဳခဲ့ၾကသည္။
ၿဗိတိသွ် ဗိသုကာသမိုင္းပညာရွင္ ေရနာ ဘန္ဟမ္က သူ၏ ၁၉၆၆ ခုႏွစ္စာအုပ္ “က်င့္၀တ္ေလာ၊ အလွေဗဒေလာ”The New Brutalism: Ethic or Aesthetic ဟူသည့္စာအုပ္ တြင္ အဆိုပါေ၀ါဟာရကို အသံုးျပဳလုိက္ျပီးေနာက္ပိုင္းတြင္ ကား က်ယ္ျပန္႔စြာအသံုးျပဳလာၾကသည့္ အေျခအေနသို႔ ေရာက္ ရွိလာခဲ့သည္။
ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ ဗိသုကာ၏ အေစာပိုင္းလက္ရာမ်ား တြင္ အထင္ရွားဆံုးမွာ ဆြီဒင္ဗိသုကာပညာရွင္ ေလေကာဘူစီယာ Swiss architect Le Corbusier ၏ လက္ရာမ်ားျဖစ္သည္။
သာဓကအားျဖင့္ အိႏိ္ၵယႏိုင္ငံ၊ ခ်န္ဒီဂါ့ရွိ အတြင္း ၀န္႐ံုးအေဆာက္အအံုႀကီးျဖစ္ျပီး ၁၉၅၃ ခုႏွစ္တြင္ ေဆာက္လုပ္ ခဲ့ျခင္း ျဖစသည္။
၂၀ ရာစုအလယ္ပိုင္းတြင္ ၿဗိတိန္၌ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ သည္ အရွိန္အဟုန္ျပင္းစြာျဖင့္ ေက်ာ္ၾကားျပန္႔ႏွံ႔ခဲ့သည္။ ယင္း သို႔ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ ေက်ာ္ၾကားရျခင္း၏ အဓိကအေၾကာင္းရင္းမွာ ဒုတိယကမ္ၻာစစ္ၾကီးေၾကာင့္ စီးပြားေရးခၽြတ္ျခံဳက်ေနခ်ိန္တြင္ ေစ်း၀ယ္စင္တာမ်ား၊ အစိုးရအေဆာက္အအံုမ်ား ေဆာက္လုပ္ရာ တြင္ ကုန္က်စရိတ္မမ်ားျပားသည့္ ေဆာက္လုပ္ေရးႏွင့္ ဒီဇိုင္း နည္းလမ္းမ်ား ရွာေဖြလာၾကျခင္းေၾကာင့္လည္း ျဖစ္သည္။
သို႔ရာတြင္ မ်ားစြာေသာ ဗိသုကာပညာရွင္တို႔မွာ ေငြေၾကးအလံုအေလာက္ရွိသည့္တိုင္ေအာင္ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ကို ေရြးခ်ယ္ခဲ့ၾကသည္ အထိ ေက်ာ္ၾကားမႈၾကီးမားခဲ့သည္။
+++ ၀ိေသသလကၡဏာမ်ား +++
-ခိုင္မာသည့္ဟန္ပန္ရွိျခင္း
-အာစီကြန္ကရစ္ျဖင့္ ေဆာက္လုပ္ျခင္းမ်ား
-ကြန္ကရစ္ကို မိုျဖင့္သြန္းေလာင္းေဆာက္လုပ္မႈမ်ား
-ျပတင္း..အစရွိသည္မ်ားမထားရွိဘဲ အလြတ္ထားသည့္ နံရံမ်က္ႏွာျပင္ က်ယ္ျပန္႔စြာပါရွိျခင္း
-မ်ဥ္းမတ္၊ ေရျပင္ညီတို႔အျပင္ ေထာင့္ျဖတ္ႏွင့္ မ်ဥ္းေကြးဟန္ မ်ားပါ ေပါင္းစပ္ေရးဆြဲေလ့ရွိျခင္း
-ဘရုထဲလစ္ဇ္၏ ေဆာက္လုပ္ေရးပစ္ၥည္းမ်ားတြင္ အုတ္၊ မွန္ႏွင့္ စတီးမ်ား ပါ၀င္ျခင္း၊ အသံုးျပဳျခင္း
-အစိုးရအေဆာက္အအံုမ်ား
-တန္ဖိုးနည္းအငွားအိမ္ရာမ်ား
-ေစ်း၀ယ္စင္တာမ်ား
-တကၠသိုလ္အေဆာက္အအံုမ်ား
ကြန္ကရစ္ကို အသံုးျပဳရာတြင္ ဘိုးအာ့ထ္ဗိသုကာ ဟန္တြင္ အသံုးျပဳပံုမ်ဳိးႏွင့္ မ်ားစြာျခားနားျပီး ဟန္ေဆာင္ျခင္း မ်ား ကင္းေ၀းကာ ရိုးသားရွင္းလင္းသည္ကိုသာ ရည္ရြယ္သည္။
ဘ႐ုထဲလစ္ ေဆာက္လုပ္ေရးပစ္ၥည္းမ်ားတြင္ အုတ္၊ မွန္၊ စတီး၊ ေက်ာက္တံုးမ်ား အသံုးျပဳေလ့ရွိသည္။
သို႔ရာတြင္ ကြန္ကရစ္နံရံမ်ားကို ထင္ထင္ရွားရွားေဖာ္ျပ ေဆာက္လုပ္တိုင္း ဘရုထဲလစ္ဇင္ဟုကား မဆိုႏိုင္ေခ်။
Constructivism, International Style, Express-ionism, Postmodernism ႏွင့္ Deconstructivism တို႔အပါအ၀င္ အျခားဗိသုကာဟန္မ်ားလည္း ျဖစ္ႏိုင္ေသးသည္။
ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ဗိသုကာ၏ ဒႆနိကမွာ ဆိုရွယ္လစ္ နိဗ္ၺာန္ဘံုဟူသည့္ အေတြးအေခၚႏွင့္ ဆက္ႏႊယ္ေနသည္ကိုလည္း ေတြ႔ရ၏။
၁၉၆၀ ျပည့္လြန္ အလယ္ပိုင္းကာလမ်ားမွ အစျပဳကာ ၁၉၈၀ ျပည့္လြန္ေႏွာင္းပိုင္း ကာလမ်ားအထိ ဥေရာပကြန္ျမဴနစ္ ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ ဘူလ္ေဂးရီးယား၊ ခ်က္ကိုစလိုဗက္ကီးယား GDR (သို႔မဟုတ္)အေရွ႕ဂ်ာမနီႏွင့္ ယူဂိုဆလားဗီးယားႏိုင္ငံမ်ား ၏ ဗိသုကာနယ္တြင္ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ အလြန္အားေကာင္းစြာ ဖြံ႔ျဖိဳးခဲ့သည္။
ခ်က္ကိုစလိုဗက္ကီးယား ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ Czechoslo-vakia brutalism တြင္ အမ်ဳိးသားဟန္ကို ဦးတည္ရင္း ေမာ္ဒန္ ဆိုရွယ္လစ္ ဗိသုကာဟန္ကို ေဖာ္ထုတ္ရန္ ၾကိဳးပမ္းခဲ့သည္ ကိုလည္း ေတြ႔ရသည္။
+++ ေ၀ဖန္မႈမ်ား +++
ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ေပၚေပါက္လာၿပီးေနာက္ပိုင္း အျပင္း အထန္ေ၀ဖန္မႈ မ်ားစြာရင္ဆိုင္ခဲ့ရသည္။
ယင္းသို႔ ေ၀ဖန္ရႈတ္ခ်ၾကသူမ်ားတြင္ ျဗိတိန္မွ ေ၀လ မင္းသား ခ်ားလ္စ္လည္း အပါအ၀င္ျဖစ္၏။
ခ်ားလ္စ္မင္းသားက သူ၏ မိန္႔ခြန္းမ်ား၊ စာေပေရးသား ခ်က္မ်ားတြင္ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ကို အျပင္းအထန္ေ၀ဖန္ထားျပီး “ကြန္ကရစ္ပံုၾကီး” ဟု ကင္ပြန္းတပ္ခဲ့သည္။
အေဆာက္အအံုတို႔၏ မ်က္ႏွာစာမ်ားကို ကြန္ကရစ္ ျဖင့္သာ အဓိကေဆာက္လုပ္ျခင္းေၾကာင့္ စိုထိုင္းကာ တိမ္ထူ သည့္ ဥေရာပအေနာက္ေျမာက္ပိုင္း ရာသီဥတုႏွင့္ မကိုက္ညီ ေၾကာင္း၊ ယင္းသို႔ေသာ ရာသီဥတုတြင္ ကြန္ကရစ္သည္ ေရစီး ေၾကာင္းတို႔ေၾကာင့္ ကာလၾကာရွည္လွ်င္ ညစ္ေထးလာျပီး တခါတရံတြင္ ေရညွိမ်ား တက္ေနေလ့ရွိေၾကာင္း ေ၀ဖန္ၾက သည္။
ျဗိတိသွ်စာေရးဆရာ၊ ႏိုင္ငံေရးအကဲခတ္ပုဂ္ၢိဳလ္ အန္သိုနီ ဒင္နီရယ္က ဘရုထဲလစ္ဇ္ဗိသုကာသည္ ဥေရာပ၏ အၾကြင္းမဲ့အာဏာရွင္စနစ္ဒႆနိက၊ စိတ္ပိုင္း-အသိဥာဏ္ပိုင္း-ကိုယ္က်င့္တရားပိုင္း ပ်က္စီးမႈမ်ားကို ျပသေနသည့္ ေရွးေဟာင္း ပစၥည္းမ်ားသာျဖစ္သည္ဟု ျပင္းထန္စြာ ေ၀ဖန္ခဲ့ဖူးသည္။
ဒင္နီရယ္က ဘ႐ုထဲလစ္ဇ္ အေဆာက္အအံုမ်ား သည္ အသည္းမာျခင္း၊ လူသားမဆန္ျခင္း၊ ဆိုးရြားျခင္းမ်ား ကို ကိုယ္စားျပဳေၾကာင္း ရႈတ္ခ်ထားသည္။
အာစီကြန္ကရစ္သည္ က်က္သေရရွိရာ အိုမင္းျခင္း မျပဳဘဲ အစြန္းအထင္းမ်ား၊ ပဲ့က်ျခင္း၊ ယိုယြင္းပ်က္စီးျခင္းမ်ား ျဖင့္သာ အိုမင္းေလ့ရွိေၾကာင္းလည္း ေ၀ဖန္သည္။
+++ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ဘရုထဲလစ္ဇင္ +++
ဘရုထဲလစ္ လႈပ္ရွားမႈမ်ားမွာ ၁၉၈၀ ျပည့္လြန္ အလယ္ပိုင္းကာလမ်ားတြင္ နိဂံုးခ်ဳပ္သြားခဲ့ေသာ္လည္း ယင္းကို အေျခခံကာ Expressionism ႏွင့္ Deconstructivism တို႔ ေပၚေပါက္လာသည္။
သို႔ရာတြင္ ၂၀၁၅ ခုႏွစ္မွ စတင္ၿပီး ဘရုထဲလစ္ဇင္ အေပၚ စိတ္၀င္စားမႈမ်ား ျပန္လည္ႏိုးထလာသည္။
Brutalist London Map (2015) ၊ This Brutal World (2016) ႏွင့္ SOS Brutalism: A Global Survey (2017) တို႔ အပါအ၀င္ ဘ႐ုထဲလစ္ဇင္ လမ္းညႊန္စာအုပ္အမ်ားအျပား ထြက္ေပၚလာသည္။
ယခုေနာက္ပိုင္း လက္ရာသစ္မ်ားတြင္မူ ႏူးညံ့မႈရသ ရွိေစရန္ ဖန္တီးလာၾကျပီး ကြန္ကရစ္မ်က္ႏွာစာမ်ားတြင္ ေက်ာက္တံုးမ်ား စီျခယ္ထားသည့္ဟန္ မြမ္းမံလာျခင္း၊ အဂၤေတ သရြတ္ႏုမ်ား လိမ္းၾကံလာျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္လာၾကသည္။
ေခတ္ေဟာင္း ဘ႐ုထဲလစ္အေဆာက္အအံုမ်ားကိုျပန္ လည္မြမ္းမံရာတြင္လည္း အဆိုပါနည္းလမ္းမ်ား သံုးလာၾကသည္။
သာဓကအားျဖင့္ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ၊ ေတာင္ေယာ့ခ္ရႈိင္း ယား၊ ရွက္ဖီးျမိဳ႕ရွိ Park Hi အေဆာက္အအံုၾကီး https://en.wikipedia.org/wiki/Park_Hill,_Sheffi eld ျဖစ္သည္။
အိအိေအးေအာင္ မွ iMyanmarHouse.com (အိုင္ျမန္မာေဟာက္စ္ေဒါ႔ကြန္း) အတြက္ အထူးေရးသားေဖာ္ျပသည္။
Credit: iMyanmarHouse.com
